To już trzeci odcinek historii Szkoły Katedralnej – sięgającej średniowiecza i starego Kołobrzegu szkoły, będącej jedną z najstarszych na Pomorzu. Dziś opisana zostanie historia namacalna, bowiem budynek szkoły powstałej w 1860 roku, zachował się po dziś dzień. To Urząd Miasta.

Dwór Wikarych - znajdujący się w okolicy budynek wykorzystywany w celach oświatowych, został wyprzedzony przez ducha epoki już dawno. Być zbyt ciasny i nieprzystosowany do zmian, jakie zaszły w systemie pruskiej oświaty. W 1855 roku zapadła decyzja o budowie nowej szkoły. Miasto zabezpieczyło na ten cel działkę przy ul. Wendenstasse, obecnej ulicy Ratuszowej. Teren okazał się zbyt mały, dlatego zakupiono jeszcze jedną działkę. Planowana inwestycja przyspieszyła, ze względu na wizytę w Kołobrzegu 31 maja 1859 roku księcia regenta i późniejszego cesarza Wilhelma I, który przybył na otwarcie Kolei Zachodniopomorskiej, łączącej Szczecin z Gdańskiem wraz z odgałęzieniem Białogard - Kołobrzeg. W ten sposób, w Kołobrzegu odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod nową szkołę przy ul. Ratuszowej. W uroczystości wziął także udział książę Fryderyk Wilhelm (późniejszy cesarz Fryderyk III), książę Fryderyk Karol, a także inni pruscy oficjele, na czele z nadprezydentem Pomorza baronem Ernstem Senfftem von Pilsach. Powoli dobiegała tym samym historia 200 lat obecności w Dworze Wikarych. Odbył się tam jeszcze egzamin maturalny, a 3 października 1860 roku, nauczyciele i uczniowie przeprowadzili się do nowego budynku. Stary gmach był jednak nadal wykorzystywany, pozostały tam klasy początkowe 1-3, a nadzór nad edukacją w tym miejscu sprawowało kołobrzeskie gimnazjum.

Nowy budynek był niezwykle przestronny. Posiadał trzy kondygnacje, szerokie i wysokie korytarze, dobrze doświetlone sale lekcyjne. Na górze znajdowała się szkolna aula, dziś niewidoczna, bo budynek był kilkukrotnie przebudowywany. Od strony ulicy Ratuszowej były dwa wejścia, w tym główne, w środkowej części. Wyjście było również od strony ul. Katedralnej, gdzie mieścił się szkolny dziedziniec. Duży wkład w budowę nowego gmachu miał dr Ludwik Wiese (1806-1900), profesor kołobrzeskiej szkoły, późniejszy wysoki urzędnik pruski, piastujący funkcję tajnego starszego radcy rządowego w Ministerstwie Kultury w Berlinie. Za swoje zasługi dla szkoły, otrzymał on 20 listopada 1860 roku honorowe obywatelstwo Kołobrzegu.

Wraz z otwarciem nowej szkoły, jej dyrektor Stechow obiecał, że z równą troską traktowana będzie szkoła realna, co i nauczanie w gimnazjum. „Obie siostry”, jaka je nazwano, pogodzić jednak się nie dały i duch epoki wyprzedził realia, wysuwając na pierwszy plan humanistyczne tendencje gimnazjum. Wreszcie, szkoła realna zaczęła być formalnie rugowana, gdyż nikt nie życzył sobie obecności pod jednym dachem nowoczesnego gimnazjum i szkoły realnej. Taki pogląd wyraził dyrektor szkoły, a władze miasta, o dziwo, były skłonne przystać na takie działania. Tym samym, Kołobrzeg dorównał do standardów obowiązujących w Prusach, dążąc do osiągnięcia wyższego poziomu szkolnictwa średniego w drugiej połowie XIX wieku. Wpływ na to miał ówczesny szybki rozwój techniki i nauk przyrodniczych. Kwestie te musiał obejmować nowy program nauczania, gdyż taki był wymóg rodziców, ale przede wszystkim państwa, które potrzebowało wykształconych obywateli i które myślało o europejskiej hegemonii. Szkoła miała dawać nie tylko wysoki poziom wykształcenia ogólnego, ale też miała dawać uczniom przygotowanie zawodowe.

Poziom kształcenia w Kołobrzegu uległ zwiększeniu. Udawało się nawet sprowadzić wykwalifikowanych nauczycieli, choć wysiłki nie zawsze kończyły się sukcesem, gdyż pensje w oświacie miejskiej były niższe, niż w państwowej. Zwiększenie poziomu spowodowało jednak większe zainteresowanie nauką w mieście. W 1868 roku liczba uczniów wzrosła do 472, z czego 189 osób pochodziło spoza miasta. Tymczasem, nowy gmach szkoły był przystosowany do nauczania 400 osób. 3 klasy szkoły elementarnej zostały przesunięte do szkoły obywatelskiej. Dalszy rozwój szkoły zderzył się z realiami. Gdy w 1872 roku zapadła decyzja o likwidacji Twierdzy Kołobrzeg, środki z budżetu miasta trzeba było przeznaczać na częściowy wykup terenów fortecznych, likwidację fortyfikacji, rozwój uzdrowiska, budowę nowych obiektów i tworzenie terenów zielonych. Miasto nie mogło dłużej utrzymywać szkoły. Powstał pomysł, aby przejęło ją państwo. Prowadzono w tym kierunku rozmowy, które zakończyły się pod koniec maja 1875 roku powstaniem państwowego Królewskiego Gimnazjum Katedralnego i Szkoły Realnej 1 Rzędu w Kołobrzegu. Po reformie szkolnictwa średniego w Rzeszy w 1882 roku, szkoła nosiła nową nazwę: Królewskie Gimnazjum Katedralne i Królewskie Gimnazjum Realne w Kołobrzegu.

Gimnazjum prowadziło wiele inwestycji, czasami ograniczonych ze względu na nikłe środki. Od 1846 roku szkolne boisko funkcjonowało na Załężu (obecne okolice ul. Kasztanowej). Po kilku latach zrezygnowano z tego pomysłu, po pierwsze, bo uczniowie musieli odbywać bardzo długie wycieczki, aby odbyć zajęcia z ćwiczeń fizycznych, po drugie, bo znajdujący się tam składzik był ciągle okradany. Zajęcia prowadzono więc na szkolnym dziedzińcu, albo w jednej z klas, która była do tego przystosowana. Zimą, lekcje prowadzono w sali w jednym z lokali. Taki stan nie mógł jednak trwać i w 1887 roku zbudowano na dziedzińcu szkolnym salę gimnastyczną, zachowaną po dziś dzień (jeszcze do niedawna była to główna sala SP3). Szkoła nie miała jednak boiska. Teren ten początkowo dzierżawiono, ale po 1906 roku szkoła korzystała z boiska Kołobrzeskiego Towarzystwa Gimnastycznego. Co ciekawe, w 1904 roku zastąpiono bruk kamienny na ulicy Ratuszowej brukiem drewnianym. Hałas wytwarzany na ulicy był zbyt duży i utrudniał prowadzenie lekcji. Po przeprowadzeniu szkoły na ulicę Śliwińskiego w 1932 roku, bruk kamienny powrócił na tę ulicę.

Wobec wzrastającej liczby uczniów, starano się powiększyć samą szkołę. W skrzydle północno-wschodnim dobudowano kolejne piętro, a główne wejście zostało zlikwidowane, celem uzyskania większej powierzchni wewnątrz. Korzystano również z sal lekcyjnych w innych budynkach, na przykład w koszarach artylerii. W 1910 roku, szkoła liczyła 536 uczniów, gdy budynek pierwotnie był przygotowany do przyjęcia tylko 400 uczniów. Ograniczenia w funkcjonowaniu szkoły przyniosła I wojna światowa. Miasto było jednym wielkim zapasowym lazaretem, do którego trafiali ranni żołnierze. Nauczyciele otrzymali powołania do armii, uczniowie otrzymali zadania pomocnicze – tak było w całej Rzeszy. Na frontach I wojny światowej poległo 207 uczniów i 4 nauczycieli z Kołobrzegu.

W 1918 roku w Kołobrzegu dotychczasowe gimnazjum zostało przekształcone w Państwowe Gimnazjum Katedralne i Gimnazjum Realne. Powstała rada rodziców. Następuje demokratyzacja procesu nauczania i kolegialne zarządzanie szkołą przez radę pedagogiczną. Kolejne reformy, zwane reformami Richerta, od nazwiska pedagoga pochodzącego z Koszalina i pełniącego funkcję radcy ministerialnego w Ministerstwie Oświecenia Publicznego – Hansa Richerta (1896-1940), weszły w życie w latach 1924-25. Głównym zadaniem reformy było wprowadzenie jednolitej oświaty narodowej i nastawienie na przedmioty niemcoznawcze. W 1925 roku dyrektorem szkoły został Johannes Lab.

Wokół gimnazjum kwitło życie miejskie, społeczne, kulturalne i naukowe. Działało wiele organizacji, jak Gimnazjalne Towarzystwo Gimnastyczne (1890), Klub Wioślarski Hanza (1907), Gimnazjalne Towarzystwo Muzyczne (orkiestra i chór) pod dyrekcją wybitnego muzyka dr Johannesa Springera (1908), Korpus Werblistów (1912), czy od 1924 roku Stowarzyszenie Byłych Uczniów Gimnazjum Katedralnego i Realnego w Kołobrzegu. Pod koniec lat 20-tych XX wieku, postanowiono rozwiązać problem lokalowy szkoły, która była już przepełniona. Dotychczasowy budynek przestał spełniać swoje funkcje, zarówno pod kątem powierzchni (powszechna ciasnota), jak i przystosowania do zmieniającego się programu nauczania.

Robert Dziemba
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu

Bibliografia:
U. Gehrke, Szkoła Katedralna w Kołobrzegu jej kształt i przemiany na przestrzeni siedmiu stuleci, Verlag Peter Jancke, Hamburg 2002.
H. Kroczyński, Kronika Kołobrzegu, Kołobrzeg 2000.