Twierdza Kołobrzeg – napisano już o niej wiele. Jest sporo map i planów. Prezentowaliśmy je wiele razy na naszym portalu, niektóre jeszcze przed nami. Teraz jednak można obejrzeć widok na kołobrzeską twierdzę w świecie realnym, w dodatku widok w trzech wymiarach. Wszystko za sprawą Jacka Kawałka, nauczyciela informatyki w LO im. H. Sienkiewicza, a także uczniom tej szkoły, którzy sporo czasu poświęcili na drukowanie i malowanie poszczególnych elementów makiety. Całość, jest prezentowana w Muzeum Diecezjalnym, pod północnym hełmem wieżowym, gdzie znajduje się dzwon „Św. Józef”.

Budowa fortyfikacji kołobrzeskich rozpoczęła się jeszcze w czasie wojny trzydziestoletniej. Przez kolejne lata budowano kolejne fortyfikacje i modernizowano twierdzę. Ostatni wielki proces miał miejsce w latach 1832-36, a ostatnie prace zabezpieczające wykonano w 1853 roku. Zachowały się dokładne mapy sprzed likwidacji twierdzy z naniesionymi fortyfikacjami. Na jednej z nich opierał się Jacek Kawałek. Tu jednak należy się kilka zastrzeżeń. Po pierwsze, o ile układ fortyfikacji twierdzy mniej więcej został zachowany, o tyle fortyfikacje polowe, w tym port, ukazane zostały w oderwaniu od wielkości przedpola twierdzy w rzeczywistości. Stąd wynika, że Reduta Morast niemal przylega do skrzyżowania z ul. Łopuskiego i Zygmuntowską, gdy tak nie jest. Powodem tego uproszczenia był zapewne brak miejsca na większą makietę. Po drugie, wskazane jest, że jest to twierdza w XIX wieku. Ale trzeba doprecyzować ten opis, bo inaczej wyglądała twierdza w 1807 roku, inaczej w 1840, jeszcze inaczej w 1860 czy 1872 roku. A to właśnie mniej więcej ten ostatni okres został zaprezentowany.

A oto fortyfikacje, które uwzględnia makieta: Fort Ujście, Szaniec Kościelny, Szaniec Ceglany, Szaniec Kamienny, Fort Wilczy, Bastion Prusy, Luneta Bytów (lewa), Rawelin Bytów, Luneta Bytów (prawa), Tambur Bytów, Bastion Nowa Marchia, Luneta Lębork (lewa), Rawelin Lębork, Luneta Lębork (prawa), Bastion Pomorze, Bastion Magdeburg, Bastion Kleve, Bastion Geldern I, Bastion Geldern II, Redan Geldern I, Tete de Pont, Luneta Geldern, Redan Geldern II, Reduta Geldern, Bastion Halberstadt, Kontragarda Halberstadt, Tambur Ujście, Rawelin Ujście, Kontragarda Ujście, Luneta Ujście, Reduta Solna, Reduta Morast, Szaniec Kleista, Szaniec Heydego. Natomiast są elementy przedstawione szczątkowo, jak Batardeau, czy pomięte, jak Szaniec Zielony, ale także Brama Radzikowska. Dopracowania wymagają drogi komunikacyjne do twierdzy, zarówno od strony Mostu Królewskiego, jak i Bramy Radzikowskiej, a także Dzieła Rogowego Ujście. Brakuje dawnego dworca kolejowego i torów na Białogard. Dworzec znajdował się tuż nad Szańcem Ceglanym (dziś „Medyk” przy ul. Grottgera). Kolejnym kłopotem jest zbyt duża ilość średniowiecznych fortyfikacji w krajobrazie twierdzy, gdy tymczasem większość z nich została rozebrana po wojnie trzydziestoletniej, a cegłę wykorzystano m.in. do budowy nowych fortyfikacji.

Hipotetyczna jest sama zabudowa miejska, ale nie ma ona de facto znaczenia dla zrozumienia całości przedstawienia i to właśnie ta całość, widok z góry, formalnie podobny do tego, jaki widzieli żołnierze pełniący służbę w północnym hełmie wieżowym, przez ponad 200 lat, obserwując przedpole twierdzy – taki sam widok mogą zobaczyć dziś i ci, którzy odwiedzą Muzeum Diecezjalne, do czego zachęcam. Liczę również i na to, że wkrótce uda się makietę nieco skorygować, a fortyfikacje zaopatrzyć w armaty i moździerze, a może także w załogę…

Robert Dziemba

Artykuł powstał w ramach projektu „Tradycje historyczne i obronne Kołobrzegu”, realizowanego przez Fundację Historia Kołobrzegu z dofinansowaniem ze środków z budżetu Gminy Miasto Kołobrzeg