Dziś przypada 40 rocznica powstania Parafii Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu. To trzecia z kolei parafia Kościoła katolickiego w naszym mieście. Rocznica, to dobra okazja do szerszego spojrzenia na fundamenty, na jakich ten organizm się rodził.

Parafia (probostwo) jest podstawową jednostką organizacyjną kościoła. W jej centrum jest kościół parafialny, a parafią zarządza proboszcz. Pierwszą powojenną parafią była Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP, erygowana 15 sierpnia 1945 roku. Po latach, parafia zaczęła nawiązywać do przedwojennej katolickiej Parafii Św. Marcina (szerzej o tym w mojej książce „Kościół katolicki w Kołobrzegu na tle przemian społeczno-politycznych w latach 1945-1990, Kołobrzeg, 2006). Po powstaniu Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej 28 czerwca 1972 roku, Parafia Św. Marcina została przejęta przez kler diecezjalny. Jej proboszczem został ks. Józef Słomski, a Ojcowie Franciszkanie stworzyli nową parafię w oparciu o kościół z 1932 roku przy ul. Jedności Narodowej. Tak 9 czerwca 1973 roku powstała Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego. W ten sposób w Kołobrzegu były już dwie parafie, przy czym Parafia Św. Marcina była największa. Jej filią było m.in. prezbiterium konkatedry, która 13 maja 1974 roku została przekazana na majątek diecezji. W ten sposób, kołobrzeska parafia odzyskała największą miejską świątynię, a ksiądz Józef Słomski przystąpił do jej odbudowy.

Wraz z powstawaniem kolejnych sklepień i przywracania dawnej formy wspaniałej gotyckiej świątyni, biskup Ignacy Jeż przystąpił do reorganizacji struktury Kościoła katolickiego w Kołobrzegu. Niestety, większość osób, która była świadkiem tych inicjatyw, nie żyje. Poza dokumentami, nie zachowały się również żadne szersze wspomnienia poświęcone erygowaniu Parafii Mariackiej w Kołobrzegu. Więcej, ani słowa na ten temat w swoich wspomnieniach tej kwestii nie poświęca ksiądz Józef Słomski (Z Podgórza nad Bałtyk, Kołobrzeg 2012). Moim zdaniem i nie tylko moim, istniały ku temu powody. Pierwszą decyzją biskupa Ignacego Jeża, było ustanowienie z dniem 1 listopada 1980 roku księdza Józefa Słomskiego administratorem Parafii Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu (data za Schematyzmem Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej z 1987, w innych materiałach inne daty). 11 listopada 1980 roku biskup powołał do życia samą parafię. Ciekawostką niech będzie fakt, że Parafia Mariacka nie powstała 15 sierpnia w uroczystość wniebowzięcia NMP, ale dopiero 11 listopada, we wspomnienie Św. Marcina, patrona dotychczas największej kołobrzeskiej parafii. W dniu odpustu parafialnego, dokonano podziału tej parafii. Dekret powołania jej nowego proboszcza nie pochodzi jednak z tego samego czasu. Ksiądz Marian Michalik najpierw został mianowany 29 listopada 1980 roku wikariuszem zarządcą, a 3 października 1981 roku administratorem parafii. Prawdopodobnie, przez ten okres bezwładu administracyjnego, przynajmniej formalnego, ksiądz Słomski odpowiadał za dwie parafie.

Ponieważ biskup dokonał formalnego podziału parafii, wytyczono również ich granice. Do Parafii Wniebowzięcia NMP należały następujące ulice (nazwy wg wówczas obowiązujących): Amfiteatr, Bieruta, Bociania, Chopina, Drzymały, Dworcowa, Gierczak, Giełdowa, Graniczna, Grochowska, Grottgera, Gotwalda, Fornalskiej, Jerzego, Janiska, Kaliska, Kamienna, Kasprowicza, Kaszubska, Katedralna, Kniewskiego, Koszalińska, Kościuszki, Kolejowa, Kopernika, Kupiecka, Lenina, Lipowa, Łopuskiego, Mariacka, Myśliwska, Ogrodowa, Okopowa, Orla, Piastowska, Plac 18 Marca, Pstrowskiego, Ratuszowa, Słowiańska, Strzelecka, Walki Młodych, Waryńskiego, Wąska, Wodna, Wschodnia, Zajęcza, Zapleczna, Złota. Do parafii należały także wsie: Bogucino, Budzistowo, Kądzielno, Niekanin, Obroty, Obroty Kolonia, Stramnica, a więc spora część gminy Kołobrzeg. Nowe granice Parafii Św. Marcina wyznaczały granice ulic: Bohaterów Stalingradu, Brzozowa, Cicha, Dubois, 22 Lipca, Lubelska, Młyńska, Morska, Obrońców Westerplatte, Plac Przybylskiego, Portowa, Rzeczna Spacerowa, Szkolna, Szpitalna, Towarowa, Wojska Polskiego, Zwycięzców, Źródlana. Generalnie, przy Parafii Św. Marcina pozostawiono portową część miasta i kilka kwartałów w centrum miasta. Schematyzm diecezjalny, co ciekawe, nie podaje liczby parafian Parafii Św. Marcina. Przy Parafii Mariackiej podana została liczna 25000, a przy Parafii Świętego Krzyża 6050 (dane za rok 1987). Można założyć, że w 1980 roku przy Parafii Św. Marcina pozostało ok. 7-8 tysięcy parafian. Tak duża liczba parafian po stronie największego kościoła w mieście - konkatedrze, nie wynikała z faktu, że tak wielu z nich mogło się tam pomieścić. Ci parafianie tę parafię musieli utrzymać, biorąc także pod uwagę niezaprzeczalny fakt, że kościół konkatedralny wciąż podnosił się ze zniszczeń wojennych i donacje oraz ofiary gości oraz kuracjuszy były kroplą w morzu potrzeb.

Ksiądz Józef Słomski formalnie nie został ustanowiony proboszczem nowej parafii. Dekret biskupa Jeża ustanawiał go administratorem. W owym czasie było to działanie standardowe. Miało oczywistą zaletę. W myśl obowiązujących przepisów, biskup mianując administratora nie był związany decyzją władz Urzędu do Spraw Wyznań. Z jednej strony, pozostawiało to złudzenie tymczasowości, z drugiej, nie wiązało decyzji ordynariusza od „widzi mi się” władz. W przypadku księdza Józefa Słomskiego sprawa mogła się skomplikować, gdyż nie wiadomo, jak na jego nazwisko zareagowałyby władze. Należy tu mieć jednak na uwadze, że był to rok 1980, trwał karnawał „Solidarności”, więc władza była nieco bardziej pozytywnie nastawiona do jedynego bezpiecznika w tym pędzącym pociągu PRL, jakim była hierarchia kościelna. Więcej, w Kołobrzegu odbudowa konkatedry była odbierana pozytywnie, ze względu na podnoszenie ze zniszczeń ważnego dla kultury miasta zabytku. Biskup Jeż jednak obrał taką politykę i była ona skuteczna. Jej jedyną wadą było to, że choć ksiądz Józef Słomski miał uprawnienia proboszcza, formalnie nie dostał później nowego dekretu, zmieniającego ten stan rzeczy już w wolnej Polsce. Co ciekawe, ksiądz Słomski czasami na ten fakt się powoływał, jakby pomniejszając swoje zasługi, wskazując, że jest tylko „administratorem”.

Kolejna kwestia dotyczy samego podziału Parafii Św. Marcina i mianowania jej administratora. Po pierwsze, widać tu oczywiste opóźnienie w stosunku do decyzji o powstaniu Parafii Mariackiej. Powód mógł być tylko jeden, bo trudno wnioskować, że działania te były nieprzemyślane czy nieprzygotowane: opór dotychczasowego proboszcza. Skoro przez tyle lat istniała de facto unia dwóch kościołów: małego i kolegiaty (prezbiterium), po co było to zmieniać? Po wyznaczeniu granic parafii widać było, że nie było tak naprawdę pomysłu na podział terenów dla dwóch funkcjonujących w centrum miasta kościołów. Tak naprawdę, dla Parafii Św. Marcina wygryziono „dziurę” w centrum wokół małego kościoła, dorzucono do tego ulicę Dubois, Lubelską, obecną Zygmuntowską i Młyńską, a także część portową miasta. Trudno doszukiwać się w tym większej logiki. W konsekwencji tych działań, Parafia Św. Marcina została spauperyzowana. Obie parafie miały wspólną plebanię, korzystały z podobnych nieruchomości. Szerzej na ten temat piszę razem z księdzem Piotrem Zielińskim w książce „Wielka historia małego kościoła w Kołobrzegu, miejsce spoczynku Macieja von Krockowa”, Kołobrzeg 2020, więc tu jedynie zasygnalizuję te kwestie. Więcej, w 1994 roku następuje unia dwóch kościołów i ksiądz Słomski znowu zarządza całym zasobem już dawnej Parafii Św. Marcina, zawieszonej, którą ponownie biskup Marian Gołębiewski erygował 27 lutego 2001 roku (było to już trzecie powołanie tej parafii w historii polskiej i niemieckiej miasta nad Parsętą).

Niniejszy artykuł dotyczy powstania Parafii Mariackiej w Kołobrzegu, a nie jej funkcjonowania przez 40 lat. Rozróżnić należy również funkcjonowanie parafii, a odbudowę Bazyliki Mariackiej. Wskazać należy, że w początkowym okresie, nowa parafia skupiła się na organizowaniu administracji parafialnej i dalszych prac budowlanych przy swoim kościele parafialnym. W 1980 roku w konkatedrze zainstalowana została Kapituła Kolegiacka. Odzyskano także kościół św. Jana Chrzciciela w Budzistowie, w którym do tego czasu znajdowała się wystawa archeologiczna.

Robert Dziemba