Charzyno od zawsze było niezwykle ważną wsią na Ziemi Kołobrzeskiej. Jego historia jest niezwykle barwna i zawiera wydarzenia nieobecne w innych miejscowościach. Ta duża wieś rolnicza znajduje się 12 kilometrów na południe od Kołobrzegu. Obejmuje płaski krajobraz morenowy wraz z terenami leśnymi zwanymi Lasem Charzyńskim, dochodzącym do Kopydłówka i Rościęcina nad Parsętą. Najwyższe wzniesienie ma 41 m n.p.m. Warto podkreślić, że pierwotny, stary las, został wycięty przez Rosjan podczas wojny siedmioletniej. O tym terenie leśnym wspomina dokument z 1363 roku, więc jak wskazuje M. Vollack, był to stary użytek. Gleby w dawnej gminie Charzyno nie były zbyt korzystne pod kątem rolniczym, co zmieniło dopiero sztuczne nawożenie. Uprawiano tu żyto, owies, ziemniaki i rośliny pastewne. Hodowano konie jako zwierzęta pociągowe, bydło, trzodę chlewną, owce i drób.

Nazwa Gharin oraz Charin pojawia się w źródłach z lat 1219-1220. Jak wskazuje dr A. Chludziński, od samego początku niemieccy kanceliści mieli problem z zapisaniem słowiańskiej nazwy, wywodzącej się od nazwy osobowej Charz. Co więcej, w kolejnych wiekach nazwa ta ewoluowała, jak w 1356 roku u Schlemmera jako Garyn, czy na mapie Lubinusa z 1618 roku jako Grin. W 1628 roku pojawia się Garrin i nazwa ta przetrwała do 1945 roku. Po wojnie ustalono prawidłowe słowiańskie brzmiennie: Charzyno.

Historia Charzyna sięga epoki brązu. Świadczy o tym odkrycie grobu w kamiennej skrzynce z naczyniem z brązowymi ozdobami. Takich odkryć na Ziemi Kołobrzeskiej było sporo. W tej okolicy dość wspomnieć o Przećminie i Rościęcinie, o czym będzie mowa przy opisywaniu historii tych miejscowości. Oczywiście, gdy opisywane są pojedyncze znaleziska w danej wiosce, świadczą one o funkcjonowaniu na tych terenach określonej kultury, a także o zorganizowanym działaniu człowieka. Przypisywanie danemu obszarowi wsi funkcjonowania w dalekiej przeszłości w rozumieniu obecnym wspólnoty jaką jest osada czy wieś, byłoby nadużyciem. To można stwierdzić po przeprowadzeniu stosownych badań archeologicznych, które uprawniałyby do opisania i interpretacji konkretnych znalezisk. Na Ziemi Kołobrzeskiej mamy takie tereny i jest to zawsze zaznaczane w tekście, tak jak dotyczy to np. Bardów. Charzyno pojawia się w średniowiecznych dokumentach na przełomie 1219 i 1222 roku. Świadczyć to może, że wieś powstała na przełomie XII i XIII wieku. Z okresu tych lat pochodzi dokument wydany przez księżnę Ingardis, matkę księcia Warcisława III i wdowę po księciu Kazimierzu II. Ta duńska księżniczka przyznała kapitule kołobrzeskiej wsie Bogucino, Charzyno i Sarbię (wprost: kościołowi Marii Panny w Kołobrzegu), sprawując władzę w imieniu małoletniego księcia pomorskiego, urodzonego ok. 1211 roku. Jak wynika z opisu M. Vollacka, w ten sposób potwierdziła nadanie z 1194 roku, dokonane przez jej teściową, księżnę Anastazję, żonę Bogusława I i jednocześnie córkę polskiego księcia Mieszka III Starego. W dokumencie tym pierwotnie jest mowa o przekazaniu Bogucina, a jego moc sprawca miała wejść w życie po 1217 roku. Jak widać, nadanie to zostało rozszerzone o kolejne wsie, a nam pokazuje, jak dawna jest historia Charzyna. M. Vollack zaznacza wszakże, że darowizny te zostały przyznane kapitule dopiero w 1253 roku już po zatwierdzeniu przez księcia Warcisława III, niemniej fakt pozostaje faktem. W okresie kolonizacji niemieckiej i rozwoju wsi i miast Pomorza, a także lokacji nowych ośrodków na prawie niemieckim, widoczne są różne zmiany własnościowe, a także migracja chłopów.

Wieś rozwijała się bardzo dynamicznie. Ustanowiono tu prefekta, który nadzorował włości kapitulne. Miejscowość musiała być również dość zamożna. Świadczy o tym pozycja tutejszego duchowieństwa. W 1369 roku proboszcz Godekinus Smylowe pozostawił uposażenie 200 marek dla wikariusza z Kołobrzegu, sporządzając w swoim testamencie odprawianie mszy za zmarłych, modląc się do świętych: Tomasza arcybiskupa Canterbury, Hieronima, Kosmy i Damiana oraz Erazma. Zatwierdził to biskup kamieński Filip von Rehberg w 1377 roku. Co ciekawe, według wypisów z kościoła mariackiego w Kołobrzegu, w tym czasie, właśnie w 1377 roku, ufundowany został ołtarz św. Tomasza Becketa, kardynała Hieronima oraz świętych Kosmy i Damiana. Zachowały się trzy figury z tego średniowiecznego ołtarza. Dwie są w kolegiacie, a jedna w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Wątpliwe, aby powyższe było zbiegiem okoliczności i można przypuszczać, że być może proboszcz z Charzyna mógł mieć udział w tej fundacji.

Wraz z nastaniem reformacji, zmianom uległa także sytuacja tutejszej wsi. Dobra kapitulne uległy sekularyzacji. Pierwszym protestanckim pastorem tutejszej parafii był Matthias Vehrmann. Zastąpił go na tej funkcji Matthias Kempe. Niestety, źle przyjęli go rolnicy, a jeden z nich popadł z pastorem w bardzo duży zatarg. Gdy Charzyno nawiedziła groźna burza piaskowa, postrzegano to jako gniew boży, a pastora zaczęto nazywać „piaskowym kapłanem”, gdyż na kościelnym polu było najwięcej piachu.

Charzyno zostało spustoszone w czasie wojny trzydziestoletniej. Nie mamy większych wzmianek o powyższym, ale możemy domyślać się, że działania cesarskich wojsk okupacyjnych dały się mieszkańcom we znaki i doprowadziły do zniszczenia tutejszego kościoła. Po wojnie, przystąpiono do odbudowy wsi. Z ciekawostek zachowały się zapisy dotyczące palenia czarownic. Jak zaznacza M. Vollack, to smutny rozdział w historii Charzyna. Sądy o czary odbywały się dzięki niezwykłej aktywności pastora kościoła Marii Panny w Kołobrzegu – Jana Colberga. To on na kazaniach w niezwykle sugestywny sposób edukował mieszkańców, jak wyszukiwać czarownice, na co zwracać uwagę i jakie podejrzenia winny wzbudzać zaniepokojenie. Oczywiście, swojej działalności nie ograniczał do Kołobrzegu, ale praktykował także na Ziemi Kołobrzeskiej. W Charzynie stosy płonęły, wg wypisów parafialnych kilkukrotnie, w tym w 1672 roku trzykrotnie (24 lipca, 11 października oraz 15 listopada), a także 15 kwietnia 1673 roku. Zabobony i zacofanie społeczeństwa były na porządku dziennym nie tylko na wsi.

Charzyno zostało po raz kolejny spustoszone podczas wojny siedmioletniej, gdy trzykrotnie oblegano Twierdzę Kołobrzeg. Tu mieszkał generał Piotr Rumiancew podczas oblężenia w 1761 roku. Zajmował plebanię kościelną, dzięki czemu te tereny nie zostały zniszczone. Wioskę żołnierze rosyjscy splądrowali. Konsekwencją zniszczeń były trudne czasy po zakończeniu działań wojennych i kapitulacji twierdzy. Mieszkańcom dawało się we znaki zimno i głód. Szerzyły się epidemie. Zmarło 150 osób, w tym pastor tutejszej parafii Fiddechow. Po zakończeniu okupacji rosyjskiej, przystąpiono do odbudowy Charzyna, a także do zasiedlania kolonistami z okolic Frankfurtu nad Menem. Warto tu podkreślić, że status militarny Kołobrzegu w formie twierdzy, dawał się we znaki nie tylko kołobrzeżanom. To także czas cierpienia i zniszczeń na całej Ziemi Kołobrzeskiej, w myśl zasady, że wojna żywi wojnę.

Pruskie reformy rolnicze z początku XIX wieku, o których dość szeroko pisałem w przypadku innych wsi na Ziemi Kołobrzeskiej, przyczyniły się do ożywienia także Charzyna. Tereny pokościelne zostały rozparcelowane i przyznane chłopom. Zmieniła się również technologia rolna, która gwarantowała lepsze plony. Wzrosła również liczba mieszkańców. W 1780 roku mieszkało tu 217 osób. W 1816 roku liczba ta wzrosła do 280, ale jak widać, rozwój rolnictwa i wolność chłopów spowodowała, że w 1855 roku w Charzynie mieszkało już 879 mieszkańców. W 1885 roku było to 916 osób, a najwięcej, 973 osoby, mieszkały w granicach wsi w 1905 roku. W okresie późniejszym liczba ta minimalnie się waha, aby w 1939 roku osiągnąć 930 mieszkańców. Wraz z rozwojem wsi, dociera tu w 1885 roku kolej wąskotorowa, łącząca Kołobrzeg z Gościnem i Sławoborzem. Ma ona dość duży wpływ na rozwój Ziemi Kołobrzeskiej. Funkcjonowała do 1961 roku.

Tutejsza parafia według tradycji istnieje od końca XIII wieku. Zbudowany w Charzynie kościół padł w wojnie trzydziestoletniej. Drugi kościół zbudowano już w czasach wzmiankowanego pastora Kempe (1597-1649). Jak zaznacza Vollack, był to ostatni pastor odprawiający msze po łacinie i wygłaszający kazania w języku dolnoniemieckim. Była to świątynia salowa z muru pruskiego i z wieżą od zachodu. Dzwon z 1693 roku odlano w Kołobrzegu. Wraz ze wzrostem liczby parafian w XIX wieku, ten kościół stał się niewystarczający. Charzyno podążyło za wzorem parafii w Dygowie i w 1876 roku zbudowano tu nowy kościół w stylu neogotyckim, który mógł pomieścić do 1500 osób. Pierwotnie, na zewnątrz był on obłożony zieloną glazura, którą usunięto w 1902 roku. Parafia miała 182 hektary ziemi (już po reformie rolnej). Wydzierżawiono je dla Otto Reulke i Alberta Behlinga. Były również dwa cmentarze. Księgi kościelne były prowadzone od 1658 roku, a więc krótko po zakończeniu wojny trzydziestoletniej.

Szkoła w Charzynie funkcjonowała co najmniej od końca XVIII wieku. Tradycja mówi, że być może istniała także wcześniej. W 1859 roku trzeba było zbudować nowy budynek, gdyż wzrosła populacja wsi. Zatrudniono także dodatkowego nauczyciela. W 1909 roku zbudowano kolejną szkołę, vis a vis kościoła. Zatrudniano tu 3 nauczycieli. Przed II wojną światową w 4 klasach uczyło się tu 139 dzieci.

W czasie walk o Kołobrzeg w marcu 1945 roku we wsi znajdował się sztab 3. Dywizji Piechoty.

Robert Dziemba
Na zdjęciu, kościół w Charzynie widok z zewnątrz i wnętrze, a także ujęcie charzyńskiej wąskotorówki.