Od początków istnienia miasta lokowanego na prawie lubeckim, Kołobrzeg był związany z diecezją kamieńską. Związki te powstały wraz z przeniesieniem diecezji z Wolina do Kamienia Pomorskiego i powołaniem do życia w 1176 roku kapituły kolegiackiej w Kołobrzegu. Była to po kapitule kamieńskiej najważniejsza kapituła w diecezji (ecclesia nostra Colbergiensis post cathedralem Caminensem primatum obtinet). Przeniesienie stolicy biskupiej z Wolina do Kamienia zatwierdził w 1188 roku papież Klemens III.

W XII i XIII wieku, kler umacniał swoją pozycję z Księstwie Zachodniopomorskim. Liczne nadania i legaty powodowały, że także biskupi kamieńscy stawali się coraz poważniejszymi graczami na lokalnej scenie politycznej i to nie tylko z powodu przewodzenia tutejszej owczarni. W 1248 roku biskup Wilhelm I pozyskał część Ziemi Kołobrzeskiej od księcia Barnima I, który oddał ją w zamian za Ziemię Stargardzką. W tym czasie rozwijał się już nowy Kołobrzeg w granicach obecnego centrum miasta. Biskup Wilhelm I zmarł w 1251 roku. Jego następca, biskup Herman von Gleichen, wraz z księciem Warcisławem IIII w 1255 roku założyli nowe miasto na prawie lubeckim. Przyjmuje się, że już w 1266 roku kapituła kolegiacka przeniosła się ze starego do nowego ośrodka miejskiego. W 1276 roku książę Barnim I sprzedał zachodnią część Ziemi Kołobrzeskiej biskupowi Hermanowi von Gleichen. Diecezja kamieńska była od tej pory właścicielem całego obszaru kołobrzeskiego, które nazwano kołobrzeskim dominium biskupim. Niedługo po tej dacie rozpoczyna się budowa kołobrzeskiej kolegiaty. W kolejnych latach miasto odkupuje od biskupa kolejne posiadłości i w ten sposób zaczyna powiększać swoje wpływy.

W 1430 roku biskup kamieński Zygfryd II oddał swój zamek w Karlinie w zastaw pod udzieloną pożyczkę przez miasto Kołobrzeg. Rada miejska w Kołobrzegu osadziła tam szybko swojego wójta, uzyskując tym samym kontrolę nad środkowym biegiem Parsęty . W 1442 roku zaognił się spór kapituły z miastem o sądownictwo kościelne oraz dochody z warzelni soli i uprawnienia w porcie. W konflikcie, przeciwko biskupowi i księciu opowiedział się także Gdańsk, Słupsk i Stargard. Biskup Zygfryd II rzucił na Kołobrzeg klątwę, za co kołobrzeżanie powiesili na murach miejskich kilku duchownych. Wreszcie, biskup kamieński z oddziałem zbrojnym stanął pod Kołobrzegiem, ale mieszczanie zamknęli bramy i postanowili się bronić. Wojska biskupa stacjonowały pod miastem, ale nie podjęto decyzji o ataku. Wreszcie, w konflikt włączył się książę pomorski Bogusław IX, który nakazał biskupowi, aby ten wystąpił do rady miejskiej z prośbą przebaczenie, a do kasy książęcej wpłacił 9 tysięcy grzywien. Takie rozstrzygnięcie nikogo nie satysfakcjonowało. W tej sprawie głos zabrał papież, Krzyżacy, król duński i Hanza. Sprawa nabrała dziejowych rumieńców i trafiła do pomorskich kronik.

Kołobrzeg regularnie rozbudowywał swoje fortyfikacje, świadom zagrożenia ze strony silniejszych nieprzyjaciół. Na osi obecnej ulicy Armii Krajowej w okolicy skrzyżowania z ul. Łopuskiego, wzniesiono Bramę Nową, zwaną później Bramą Panewnikwów. W jej murach wmurowano tablicę o treści: „Roku pańskiego 1442 książę Bogusław ze swoimi kuzynami i dominalne miasto Kołobrzeg byli wzajem sobie wrogami. Niewłaściwe postępowanie kleru doprowadziło do upadku salin i portu. Ponieważ środowisko to stwarzało zagrożenie dla miasta, musieliśmy zbudować tę bramę. Kończymy ten zapis słowami: Oby Bóg zechciał odwrócić od nas tę niezasłużoną nieprawość” (tłum. H. Kroczyński; tablicą po rozebraniu bramy w 1662 roku trafiła do kolegiaty, gdzie zaginęła w 1945 roku).

W 1446 roku papież Eugeniusz IV zatwierdził nowego biskupa, elekta kamieńskiego Henninga I Ivena, a kołobrzeżanie określili go mianem „kacerskiego intruza” i odmówili złożenia mu hołdu. Na znak protestu kapituła opuściła miasto, a nowy biskup obłożył kołobrzeżan klątwą, którą mieszczanie nie tylko się nie przejęli, ale zajęli majątki kapituły, odmawiając ich zwrotu .
21 grudnia 1462 roku miasto zostało zaatakowane na rozkaz biskupa Henninga Ivena przez oddział 1600 rycerzy i 700 uzbrojonych chłopów pod dowództwem Dionizego von der Ostena. Z walki Kołobrzeg wyszedł zwycięsko. Pod atakującymi załamał się lód na rzece otaczającej mury miejskie; część rycerzy potopiła się, reszta się wycofała. W obliczu klęski biskupa i tryumfu kołobrzeżan, zwaśnione strony udało się pogodzić księciu pomorskiemu Erykowi II w 1467 roku. Kołobrzeg zawarł pokój z księciem Erykiem II już 1 stycznia 1466 roku, zaś 13 maja 1467 roku zawarto pokółj z biskupem Henningiem Ivenem. Dopiero w 1475 roku ogłoszony został pokój z Dionizym vor den Osten. Nastał czas rozwoju.

Robert Dziemba