Ostatnia edycja „Targu Solnego”, który tradycyjnie odbywał się w ramach Dni Kołobrzegu, była dobrą okazją, aby  nie tylko mówić o Kołobrzegu jako ważnym punkcie handlowym na mapie średniowiecznej Europy. Impreza ma w pewnym sensie unaocznić obecnym widzom, jak dawniej wyglądał miejski targ w zakresie prezentowanego rzemiosła. Jeśli więc mowa jest o rzemiośle, nie sposób nie odnieść się do kwestii cechów i gildii.

Prawo niemieckie, na bazie którego lokowany został Kołobrzeg, broniło własności prywatnej, a prywatną inicjatywę wspierało, bo dzięki niej miasto się rozwijało, na czym korzystali wszyscy. Na wzrost pozycji gospodarczej miasta, a tym samym pozycję mieszkańców, wpływ miał przede wszystkim handel. To wolny obrót gospodarczy pozwalał na eksport i import surowca oraz produktów i towarów przetworzonych. Wzorcem przeniesionym tu z innych miast, były organizacje cechowe. I tak w mieście nad Parsętą zaczęły dość szybko powstawać cechy, stowarzyszające rzemieślników, a także gildie, które jako bractwa zrzeszały najbogatszych mieszkańców w głównych elementach działalności miasta. Ich funkcją było powstawanie lokalnych monopoli, regulacja produkcji i cen, a wreszcie ochrona członków. Cechy i bractwa solidarnie odpowiadały za obronę miasta. W 1284 roku powstał Dom Żeglarza – gildia, która skupiała kupców i armatorów. To morze stało u podstaw prosperity miasta. W 1334 roku gildia otrzymała statut (w filmie tę datę omyłkowo wskazuję jako powstanie gildii). Jeszcze w XIII wieku musiała powstać Gildia Solarzy, która statut otrzymała już w 1302 roku, ale data ta nie pojawia się w źródłach. Powyższe musiało nastąpić dość szybko, gdyż w 1264 roku ostatnia książęca warzelnia, została przekazana przez księcia Warcisława III klasztorowi w Bukowie i od tej pory, salina stanowiła regale kościelne, zarówno instytucji kościelnych i duchownych, a następnie działki na Mons Salins i Zillenbergu były wydzierżawiane mieszczanom. W 1400 powstało bractwo kurkowe, które nazywano tu Gildią Strzelecką. W 1528 roku powołano natomiast do życia Gildię Browarników.

Jeżeli idzie o kołobrzeskie cechy, nie budzi w literaturze wątpliwości, że najważniejsze były cztery: piekarze, rzeźnicy, krawcy i szewcy. Były to najliczniej reprezentowane rzemiosła w mieście nad Parsętą. Źródła do historii miasta wzmiankują przy różnych okazjach przedstawicieli różnych branż: kowali, cieśli, złotników, bednarzy, szklarzy, nożowników, kotlarzy, tragarzy, rogowników, nożowników, powroźników czy kuszników. Aby rzemiosło mogło funkcjonować, niezbędne było oparcie na kołobrzeskiej wsi. Poszczególne miejscowości należały albo do kapituły, tudzież Klasztoru Staromiejskiego, albo do samego miasta. Wieś, poza handlem z kupcami spoza Kołobrzegu lub w ramach lokalnej bazy kupieckiej, była źródłem żywności i towarów do produkcji rzemieślniczej.

Cechy stowarzyszały swoich członków, celem reprezentacji danej branży przed księciem, aby opłacać na przykład dostęp do regale, albo zyskiwać monopol. Walczyły o sprawy ceł, dzięki którym ich produkcja była bardziej opłacalna. Mistrzowie brali uczniów, kształcili czeladników wedle opisanych reguł przepisanych dla organizacji. Nauka była płatna i trwała dość długo. Droga do mistrzostwa i prawo swobodnego wykonywania zawodu nie była usłana różami. Cechy opodatkowywały swoich członków, ale też ich broniły. Nie ulega wątpliwości, że tego rodzaju funkcjonowanie organizacji sprzyjało do dość wysokich kosztów produkcji, które były przerzucane na kupujących. Stąd próby obchodzenia lokalnych monopoli poprzez organizowanie tańszej wytwórczości na wsi, zwalczane przywilejami i ograniczeniami władców oraz lokalnych władz. Podobne ograniczenia, tylko w innej skali, miały gildie. Przykładem nie będą tu Panowie Solni. Członkiem bractwa mógł zostać ten, kto mieszkał w mieście spokojnie przez rok i jeden dzień, nabywając tym samym obywatelstwo. Mógł to być także syn, który obejmował członkostwo w bractwie po ojcu. Dodatkowo, wprowadzono cenzus majątkowy w wysokości 40 grzywien, a także majątku wydzielonego od majątku krewnych. Członkostwo w bractwie tracił ten, kto opuszczał miasto po zakończeniu okresu produkcji, a więc jesienią, wyjeżdżając z żoną i dziećmi. Osoba taka mogła starać się o ponowne przyjęcie do bractwa, uzyskując obywatelstwo. Do tego czasu, nie mogła ona wykonywać zawodu solarza. Co do zasady, członkami gildii mogli być tylko mężczyźni. Oznacza to, że zawód solarza został ograniczony wyłącznie do kołobrzeżan.

Cechy to również kwestie społeczno-polityczne. Ponieważ władze miasta, a więc rada miejska, wybierana była zasadniczo spośród patrycjatu, cechy chciały mieć na nią wpływ. Gdy w XVI wieku rada była zdominowana przez ród Schlieffenów, 5 września 1524 roku tłum niezadowolonych mieszczan zaczął oblegać ratusz. Jak to zwykle w polityce bywa, najwięcej na proteście zyskali ci, którzy byli zjednoczeni, w tym wypadku cechy. Na ich czele stanął patrycjusz – Jakub Kasper Adebar, herbu Bocian, syn burmistrza kołobrzeskiego Jana. Protest zakończył się 9 września 1524 r. W wyniku negocjacji ustalono, że stara Rada Miejska będzie funkcjonowała, ale obok niej powstanie nowa, tak zwana „Rada Czterdziestu Ośmiu”, która całkowicie składała się z przedstawicieli cechów. Od tej pory, wszystkie decyzje zapadały poprzez głosowanie dwóch rad. Przewrót się nie udał. Adebar został ścięty w 28 lub 29 grudnia 1524 roku.

Upadek rewolucji cechów spowodował, że prym znowu zaczęli wieść patrycjusze. W 1584 roku kupcy i cechy znowu gwałtownie wystąpili przeciwko Radzie Miejskiej, zdominowanej przez członków Gildii Solnej i jej interesy. Czarę goryczy coraz bardziej przelewał regres gospodarczy miasta. Przeciwko Kołobrzegowi opowiedziały się miasta zależne (chociażby Koszalin i Trzebiatów), a miasto straciło status wolnego miasta hanzeatyckiego. Książę Jan Fryderyk zmusił Radę Miejską do uznania swojego zwierzchnictwa. 22 lutego 1599 roku w Kołobrzegu wybuchły zamieszki. To cechy po raz kolejny wystąpiły przeciwko polityce Rady Miejskiej, żądając większej kontroli nad polityką gospodarczą miasta. W tym celu powołano 20-osobowe przedstawicielstwo mieszkańców. Pokój nie zagościł jednak nad Parsętą zbyt długo. W 1601 roku przeciwko Radzie Miejskiej wystąpili mieszczanie pod przewodnictwem byłego żołnierza Mateusza Plantekowa i krawca Tytusa Getzke. Było to zbrojne powstanie, w którym udział wzięło 1000 mieszkańców (Kołobrzeg zamieszkiwało w tym czasie ok. 5540 osób). Tryumf cechów był jednak krótkotrwały, bowiem stare władze odzyskały wpływy polityczne dzięki wsparciu księcia.

Konflikt w Kołobrzegu stale narastał, aż do 1618 roku, od kiedy cechy uzyskały przedstawicielstwo w Radzie Miasta. Zawarto porozumienie, które kończyło niemal 100 lat niepokojów. Narastał kryzys gospodarczy, Europa była w przededniu wojny 30-letniej. Kołobrzeżanie, na Bramie Kamiennej wmurowali pamiątkową tablicę, pieczętującą pokój w mieście. Niestety, wybuch wojny zniszczył miasto, a regres Hanzy ograniczył handel. Nadchodziły ciężkie czasy...

Robert Dziemba