"Niezwykłe stulecie 1839-1939" - to tytuł wystawy wieńczącej opowieść w Muzeum Miasta Kołobrzeg, które jako oddział Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu w tym roku kończy 21 lat. Gdy wystawę tę tworzyła Barbara Zabel wraz z współpracownikami, historię przełomu XIX i XX wieku opowiadało kilka eksponatów i samotnie stojący przy ścianie widok na Kołobrzeg z wieży kościoła św. Mikołaja przy ul. Portowej z początku XX wieku, który namalował Janusz Tężycki. I ten widok i pustka wokół niego nie dawały mi spokoju. To już drugie pokolenie muzealników, które zajmuje się historią Kołobrzegu od powstania tej wystawy, zbierano eksponaty przez wiele lat, choć trzeba podkreślić, że w ostatnich latach możliwości powiększania zbiorów uległy poprawie. I współpracując z Ewą Kozak, udało się stworzyć opowieść o stuleciu, które zmieniło miasto i nadało mu charakter, dominujący po dziś dzień. Zapraszam do obejrzenia wystawy.

Lektura różnych wspomnień, opisów i komentarzy pozwala wysunąć wniosek, że Kołobrzeg wcale nie musiał pójść w kierunku miasta uzdrowiskowego. Od początku większość kołobrzeżan była turystom przeciwna. Obcy naruszali tutejszy spokój, porządek, zwyczaje tutejszych. Zwyciężyła ludzka przedsiębiorczość i podstawowe prawa ekonomii: popytu i podaży. Wpływ na resztę miała zmiana pokoleniowa. I tak minęły dwie kołobrzeskie dekady po zakończeniu oblężenia w 1807 roku. Warto podkreślić, że zniszczone miasto wymagało odbudowy. Ta odbudowa z okresu miasta twierdzy, natrafiła na nowe prądy i rozwiązania, które stosowano w praktyce, albo też pewne kwestie odkładano na kolejne lata, bo wymagały zaangażowania większych środków finansowych. Tak w 1832 roku ukończono odbudowę ratusza, w którym zauważymy nawiązanie do historii, ale i nowe rozwiązania Karla Friedricha Schinkla. Kościół Mariacki na remont czekał kolejne pół wieku.

Rygor twierdzy wpływał na wiele ograniczeń w funkcjonowaniu miasta, w jego rozwoju, ale także w stosowaniu nowinek technicznych w centrum. Wszystko działo się na zewnątrz fortyfikacji (zobacz przedmieścia Kołobrzegu). Przedmieścia rozwijały się od średniowiecza, ale w okresie nowożytnym nie stanowiły zaplecza miasta, ale w niektórych aspektach były jego uzupełnieniem, a nawet mogły nieco dominować. Sytuację zmieniła budowa kolei. Mówi się, że w 1859 roku do Kołobrzegu dotarła kolej, ale jej budowa nie trwała przez rok. To była większa inwestycja, która w przypadku miasta wymagała realizacji połączenia Kołobrzegu z Białogardem. W kierunku Kołobrzegu, już za Stramnicą, linia osiąga poziom wielokilometrowego łuku na azymucie północny zachód. Po prawej stronie tory omijają Mirocice, ale przechodzą przez dolinę rzeki Stramniczki i na tym obszarze zbudowano specjalną konstrukcję ziemną, na której posadowiono podtorze z nachyleniem w kierunku miasta. Półkilometrowy odcinek stacji wraz z dworcem ulokowano pomiędzy Szańcem Ceglanym (dziś "Medyk), a głównym frontem fortyfikacji kończących się na Parku 18 Marca, czyli pomiędzy obszarem Munder Feld i Stubbenhagen. Spowodowało to nowy podział miasta na osi wschód-zachód. Trwa on po dziś dzień. Natomiast podczas nowej oceny przydatności fortyfikacji miejskich do rozbudowy i dostosowania do nowych rozwiązań technologicznych eksperci pruscy wskazywali, że jest to bezcelowe właśnie m.in. z powodu odcięcia miasta od północy linią kolejową. Tak zapadła decyzja o likwidacji twierdzy w 1872 roku.

Nowa sytuacja i nowy status miasta spowodowały dwie kwestie. Pierwsza z nich, to likwidacja fortyfikacji i rowów fortecznych, w szczególności tych, które otaczały centrum miasta oraz wytyczanie nowych ulic, skwerów, parków i placów. Druga, to przejmowanie i wykup terenów od wojska przez miasto. Równolegle do tych aspektów związanych z własnością i zagospodarowaniem nieruchomości, trwały inwestycje komunalne. Jako pierwsza powstała gazownia. Sprawa była skomplikowana, bo musiała być w całości konsultowana z komendanturą twierdzy. Ulokowano ją... w centrum tworzącego się uzdrowiska, ale potem została przeniesiona na ul. Koszalińską. Zbudowano wodociąg, najpierw zasilany wodą z Parsęty, a potem z Rościęcina, Powstała kanalizacja sanitarna, a także miejska elektrownia, dziś "Marona". Tych inwestycji było o wiele więcej, bo to budowa nowych ulicy, chodników, sadzenie zieleni, budowa nowych obiektów komunalnych, a także rządowych. Powstał szpital, sąd, bank, poczta, teatr. Budowano nowe kościoły: św. Mikołaja, św. Marcina i św. Jerzego. Zbudowano nowy cmentarz, zwany centralnym. Rozwijała się kolej: w kierunku Koszalina i Szczecina. Powstała wąskotorówka do Gościna. Zbudowano też nowe obiekty koszarowe, przenosząc wojsko znad Parsęty na ul. Mazowiecką, Jedności Narodowej i Łopuskiego. Budowano infrastrukturę mostową i morską, jak nowe wejście do portu. Realizowano także wiele inwestycji z zakresu budownictwa mieszkaniowego. Ponadto, powstawały także hotele i restauracje, a w okresie późniejszym również infrastruktura portowa.

Okazało się, że dzięki kolei nadbałtyckie miasto, dawna twierdza, stało się bardzo modne. Bez większych problemów można tu było dotrzeć z całą służbą i bagażem. Były miejsca dla dzieci, były miejsca dla różnych narodowości. Jedni przyjechali ratować zdrowie, inni korzystali z kontaktu z naturą i kulturą, bo spędzają czas w takim mieście, trzeba było jako spędzić wolny czas. I tak miasto wykorzystało swoją szansę. Planują swój rozwój, planowano także zwiększającą się ilość turystów, na przykład dla instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej, którą regularnie rozbudowywano. To samo dotyczyło prądu o dostępu do telefonu. Wkrótce, wraz z produkcją powszechnie dostępnych aut, rozpoczął się program asfaltowania ulic, budowa pierwszy garaży, a także powstały stacje paliw.

Wiele z tych elementów można zobaczyć na nowo otwartej wystawie "Niezwykłe stulecie 1839-1939" w Muzeum Miasta Kołobrzeg. Ten niezwykły czas, to także niezwykli ludzie: burmistrzowie, radni, pastorzy, ludzie kultury, kler, przedsiębiorcy. Oni tworzyli miasto i to, co w nim się działo.

Robert Dziemba